منازعات فرقه ای و تحول مذهبی درایران(ازامام الحرمین جوینی تاخواجه نصیرتوسی)
(حدود419-679ه.ق)
نویسنده:دکترمحمدرضاقلی زاده
به اهتمام و نظارت:سیدحبیب الله موسوی
ناشر:نشرحبیب_قم1388
شابک9-52-6119-964-978
درباب تاریخ اسلام و تحولات مذهبی این دین علاوه برمنابع بسیارصدراسلام که می توان گفت بیشترین منابع تاریخی رادرمیان دیگرادیان و مکاتب به خود اختصاص داده است,تاکنون تاریخدانان بسیاری ازغرب و شرق,عرب و ایرانی به قلم زنی های فراوانی پرداخته اندکه ازآن میان می توان به پژوهشگرانی همچون پطروشفسکی,لوبن,اشپوای,زیدان و یابزرگانی همچون عباس اقبال,زرین کوب,ذبیح الله صفا,غلامحسین صدیقی و...نام برد.که همگی استادانه درزمینه های گوناگون به بررسی تاریخ اسلام و برخورآن باایران و جهان به تحقیق پرداخته و آثاری جاودانه برای آیندگان به یادگارنهاده اند.درمیان تمامی این بررسی هاهمواره جای خالی یک پژوهش جریان شناسانه و تیزبینانه ازعلل انشقاق و چندشعبه شدن اسلام به چشم می خورد.بااینکه پیشتربزرگانی همچون محمدجوادمشکور و یاحسین عطوان پژوهشگرعرب ویا پطروشفسکی روسی به بررسی برخی ازاین علل و تحقیق درفرقه های گوناگون اسلام پرداخته بودند,بازهم خواننده درپاسخ به سوالات خوددچارکاستی می شود.
کتاب حاضرکه بررسی و تحقیقی استادانه و کاملا علمی پیرامون تاریخ و کلام اسلام است می تواندزوایای تاریک و ناپیدای علل فرقه گرایی و منازعات و مشکلات پیرامون هر فرقه راباریزنگری ستودنی به خوانندگان خودنشان دهد.
کتاب از5فصل کاملامجزاتشکیل شده است:
فصل اول)زمینه های شکل گیری تفرق مذهبی درایران زمین
فصل دوم)ریشه های فکری تفرقه و اختلاف میان مسلمانان
فصل سوم)استقرارحاکمیت سیاسی فرق و مذاهب شیعی درقرن چهارم هجری
فصل چهارم)احیای حامیت سیاسی –مذهبی تسنن برپایه شک و تردید
فصل پنجم)استمرارو تعمیق تحولات مذهبی درقرن هفتم هجری
کتاب درواقع هم به تحولات تاریخی هرفرقه می پردازد و هم به علل تشکیل یا انحطاط آن.بررسی افکارپیشوایان و متکلمان فرقه های شیعی و حنفی و شافعی و ...براساس کتب به جای مانده ازهرفرقه حجم زیادی ازکتاب رادربرمی گیردکه این خودنشان ازاشراف نویسنده به منابع بسیارازاسلام است.کتب یادشده علاوه برمزایای بسیارزیادخودکه به حق برخی ازآنان یگانه اندبه خصوص بررسی جریان شناختی تحولات تاریخی,نقاط ضعف ناچیزی هم داردکه امیدواریم درچاپ های بعدمرتفع گردد.ازجمله:1.نثرکتاب به گونه ای نیست که هرخواننده ای رامجذوب خودکند.سنگینی برخی جملات ازلحاظ لفظ و یاخشک بودن برخی مباحث ممکن است خواننده راخسته کنکه مجبورشودزمان زیادی کتاب راکنارگذارد.2.زمانی که نویسنده ازقم یادمی کندکه اکثریت عرب هستند و مسلمان,وبه گفته جیهانی "متعصب",علت آن رابرای خواننده روشن نمی کند.(رجوع شودبه جمشیدچوسکی:ستیزو سازش)
3.یکی ازاصطلاحات رایج درمیان مورخین و پژوهشگران که شوربختانه دراین کتاب هم نفوذکرده است,اصطلاح عصرجاهلیت است.عصرجاهلیت رادوره ای قبل ازظهوراسلام می دانندکه اعراب رادراین عصربی سواد,بی دین ,وحشی و ...می دانند.اماهیچ گاه به این نکته توجه نکرده اندکه همان عصراگرعصرجاهلی بودچگونه بزرگانی همچون خدیجه و عمر و بن زیدبن نفیل ویاحاتم و ...رادرخودپرورش داده است.حتی بزرگان بعدی هم بسیاری پرورش یافته همان عصربودد...
کتاب حاضربه طورکلی بهترین منبع برای بررسی تحولات مذهبی ایران درقرون نخستین تاقرن هفتم می باشد.امیداست پژوهشگران دیگرکشوربتوانندباتکیه برمنابع اصلی و فرعی معتبر و روش علمی تاریخ نگاری ادامه این بررسی رابه صورت یکپارچه درقرون بعدی به رشته تحریردرآورند.
"مجیددهقانی"